Dieta ketogeniczna

Dieta ketogeniczna od jakiegoś czasu coraz bardziej zyskuje na popularności. Reklamowana jest jako dieta odchudzająca, na której nie czuje się głodu. Niewiele osób jednak zdaje sobie sprawę, a jeszcze mniej mówi głośno o tym, że powinna być ona stosowana wyłącznie w terapii konkretnych jednostek chorobowych oraz pod ścisłą kontrolą lekarza i dietetyka.

Dieta ketogeniczna - podstawowe założenia

Dieta ketogeniczna, zwana także ketogenną, to dieta bogatotłuszczowa i ubogowęglowodanowa. Stosunek ilości gramów tłuszczów do białek i węglowodanów wynosi 4:1 lub 90% energii z tłuszczów, a 10% z białek i węglowodanów.

Węglowodany w jadłospisie występują w ilości nie przekraczającej 50g na dobę.

Założenia diety ketogennej stanowią zaprzeczenie współczesnych zaleceń żywieniowych, ten sposób żywienia jest niewłaściwy dla zdecydowanej większości osób.

Wpływ diety na fizjologię organizmu

Po zjedzeniu posiłku zawierającego węglowodany (np. pieczywo, makarony, kasze, warzywa, owoce) w jelitach następuje wchłanianie glukozy, która trafia do krwi. Glukoza to cukier, który jest podstawowym źródłem energii dla naszego organizmu - część wykorzystywana jest od razu, część odkładamy w wątrobie i mięśniach w postaci glikogenu. Glikogen jest materiałem zapasowym, który w razie potrzeby możemy wykorzystać, gdy dostarczymy za mało cukru z posiłkiem lub nasze zapotrzebowanie się zwiększy (np. przy zwiększonym wysiłku czy w sytuacjach stresowych).

Zapasy glikogenu nie są jednak nieskończone. Zazwyczaj wystarczają na ok. 10-12 godzin i jeśli nie dostarczymy węglowodanów z pożywieniem, nasz organizm zaczyna "trawić sam siebie" - to znaczy, że zaczyna wytwarzać sobie glukozę z produktów rozpadu białek (pochodzących z naszych mięśni) oraz tłuszczów. Do takich przemian dochodzi np. podczas głodówek.

Po kilku dniach głodzenia nasz metabolizm przestraja się i głównym źródłem energii dla naszego organizmu stają się ciała ketonowe, czyli produkty spalania tłuszczów.

Dieta ketogeniczna jako dieta lecznicza

Jak już wspominałam dieta ketogeniczna nie jest odpowiednim sposobem żywienia dla większości osób.

Jednak, jak zawsze, są pewne wyjątki.

Padaczka lekooporna

Obecnie jednym z głównych powodów zalecania diety ketogennej jest padaczka lekooporna.

Pierwsze próby dietetyczne w leczeniu tej choroby podejmowano w latach 20. ubiegłego wieku. Istniała wtedy teoria, że ataki drgawkowe powodowane są przez toksyny jelitowe zatruwające układ nerwowy. Aby wyeliminować te toksyny zaczęto więc stosować lecznicze głodówki. Kilkunastodniowe głodzenie rzeczywiście przynosiło zaskakującą poprawę w ograniczaniu ilości ataków, jednocześnie jednak bardzo osłabiało organizm chorego.

Uzyskane efekty zaczęli badać naukowcy i doszli do wniosku, że to nie oczyszczanie jelit łagodzi objawy, ale wysokie stężenie ciał ketonowych, które wytwarzane są podczas głodówki. W celu uzyskania tego efektu, a jednocześnie niedopuszczenia do wyniszczenia organizmu przed głodzenie, opracowana została dieta ubogowęglowodanowa oraz bogatotłuszczowa.

Dieta ketogeniczna spełniała swoje zadanie i wpływała na ograniczenie liczby napadów. Niedługo później rozwinęło się jednak w znacznym stopniu leczenie farmakologiczne i leczenia dietą w zasadzie zaniechano. Z czasem okazało się jednak, że leki nie są panaceum i w niektórych przypadkach nie pomagają - są to tak zwane padaczki lekooporne. U osób cierpiących na odmiany lekooporne powrócono do leczenia żywieniowego i udało się poprawić wyniki leczenia u 2/3 pacjentów (niektóre badania wykazały poprawę nawet u 80%).

Dlaczego taka dieta pomaga? Jej działanie przeciwdrgawkowe łączy się z przestawieniem metabolizmu komórek nerwowych mózgu, które w normalnych warunkach uzależnione są od glukozy, na spalanie ciał ketonowych, a także z wpływem kwasów tłuszczowych na błony komórkowe neuronów (czyli komórek nerwowych). Takie zmiany metabolizmu oraz przekaźnictwa w układzie nerwowym będą prowadziły do zmniejszania pobudliwości neuronów, a więc ograniczania ataków padaczkowych.

Dieta ketogeniczna - działania niepożądane

Dieta ketogeniczna jest dietą bogatotłuszczową, która może spowodować wzrost stężenia cholesterolu i przyczynić się do rozwoju przedwczesnej miażdżycy naczyń krwionośnych. Przy długotrwałym stosowaniu tej diety (powyżej 3 tygodni) obserwuje się wzrost poziomu cholesterolu LDL oraz trójglicerydów. Osoby stosujące tą dietę powinny więc znajdować się pod kontrolą lekarza i systematycznie badać swój lipidogram.

Częstym problemem występującym podczas stosowania diety ketogennej jest nietolerancja tak dużej ilości tłuszczu w diecie. Objawia się to bólami brzucha, zgagą, wymiotami czy zaparciami. U większości  osób są to jednak problemy przejściowe i można je opanować. 

Jednak u części osób stosujących tą dietę może dojść do dużo poważniejszych problemów, takich jak zaburzenia elektrolitowe, hipoglikemia (zbyt niski poziom cukru we krwi), hipoalbuminemia (zbyt niski poziom białek), obrzęki, kamica nerkowa, uszkodzenie nerek, wątroby lub serca.

Istotne jest również to, że dieta ketogeniczna jest dietą niedoborową - ze względu na dość duże ograniczenie spożywanych produktów łatwo może dojść do niedoborów witamin i składników mineralnych. Powoduje to konieczność włączenia suplementacji.

Przeciwwskazania

Podstawowym przeciwwskazaniem są wszelkie zaburzenia czynności wątroby. Do wytwarzania ciał ketonowych z tłuszczów niezbędne jest prawidłowe funkcjonowanie wątroby, jeśli więc występują jakiekolwiek problemy z tym związane dieta ketogenna jest absolutnie przeciwwskazana.

Dieta ketogeniczna w wybranych sytuacjach może być bezcenną metodą leczenia, zawsze musi być jednak stosowana z właściwych wskazań i pod ścisłą kontrolą lekarza oraz dietetyka, którzy regularnie będą kontrolować stan zdrowia osoby stosującej dietę. 

Ze względu na fakt, że dieta ketogeniczna jest dietą niedoborową Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych wydało oświadczenie, w którym przestrzega przed stosowaniem tego rodzaju diet.